Deepfakes zijn niet meer dan bewerkte beelden of geluidsfragmenten met de nadrukkelijke bedoeling om ze voor “echte” beelden of geluidsfragmenten door te laten gaan (tenzij ze natuurlijk – overduidelijk – als grap zijn bedoeld).
Wat zijn deepfakes?
Bewerkt beeld is al zo oud als Rome. Hoofden op standbeelden werden vervangen, soms bijgewerkt om te veranderen en keizer Nerva liet zelfs een reliëf opnieuw uitsnijden en het hoofd van keizer Domitianus vervangen door zijn hoofd (Smarthistory – Rewriting history: damnatio memoriae in ancient Rome). Uit mijn jeugd herinner ik nog de bewerking van foto’s van de leiders van de communistische partij in de Sovjet Unie of in China: de ene dag stond X nog op de foto en de volgende dag was hij – van dezelfde foto – verdwenen. Zo een bewerkte foto van het Politburo was een deepfake avant-la-lettre.
Een van de zogeheten Flavische reliëfs, het hoofd van Domitianus is vervangen door het hoofd van Nerva. Foto van de website Smarthistory.org.
Sovjet deepfake. Bron: geschiedenisbeleven.nl
Deepfakes echter zijn nu veel geraffineerder. Deepfakes worden nu gemaakt met AI en zijn niet van echt te onderscheiden. En dat maakt ze gevaarlijk. Op een aantal manieren zijn deepfakes een probleem. Met AI kan een video worden gemaakt waarin een politicus dingen zegt die hij nooit heeft gezegd of doet die hij nooit heeft gedaan en die een einde van zijn carrière (kunnen) betekenen. Maar met dezelfde technologie kan ook het beeld of de stem van een acteur worden gekopieerd en gebruikt: zonder dat die acteur daarvoor betaald wordt. Tot slot kunnen ook ‘gewone’ Nederlanders slachtoffer worden van deepfake, bijvoorbeeld in de vorm van wraakporno: de voormalige geliefde (en inmiddels de kop van jut) wordt ‘geplakt’ in een pornofilm die vervolgens wordt gepubliceerd op internet.
Deepfakes kunnen tot slot niet alleen levende personen, maar ook overleden personen betreffen.
Rond deepfakes spelen vele rechten en wetten een rol: auteursrecht, portretrecht, naburig recht, bepaalde persona rechten en privacy (AVG) en het leerstuk van de onrechtmatige daad. Deze blog gaat niet over de juridische ins & outs van deepfakes, maar over de (on)mogelijkheden van bestrijding van deepfakes.
Is er wat te doen tegen deepfakes?
Bij de (juridische) bestrijding van deepfakes spelen een aantal factoren een rol die de bestrijding er niet makkelijker op maken.
Je moet natuurlijk allereerst aantonen dat het bewuste beeld, het audio- of videofragment niet echt is, maar bewerkt. Dat zal meestal wel lukken, maar kan onder omstandigheden nogal wat voeten in de aarde hebben.
Dan wil je natuurlijk degene die de deepfake openbaar heeft gemaakt aanpakken: ook dat kan best wel wat problemen opleveren. Wie zit er bijvoorbeeld achter een bepaalde website, een instagramaccount of achter een bepaald e-mailadres? Providers zijn meestal weigerachtig om deze gegevens te verstrekken en dienen via een gerechtelijke procedure daartoe te worden gedwongen. En dan loop je nog de kans dat de openbaarmaker niet in Nederland is gevestigd.
Bijkomend probleem voor het slachtoffer van de deepfake is dat er vaak niet één openbaarmaker is. Op internet en via social media verspreidt zo een deepfake zich in een razend tempo en overal kunnen kopieën zijn opgeslagen.
Als openbaarmaker en maker niet een en dezelfde zijn, wil je behalve de openbaarmaker ook de maker van de deepfake aanpakken. Ook daar kom je soms alleen maar via een gerechtelijke procedure achter.
Inmiddels ben je twee procedures verder en weet je wel wie de openbaarmaker en de maker zijn van de deepfake, maar dan is de verspreiding er van nog niet gestopt. Daarvoor moet je een procedure beginnen tegen deze openbaarmaker en maker om de deepfake te verwijderen en verwijderd te houden. Procedure drie en vier.
Geen fijn verhaal en frustrerend als je slachtoffer bent. Deze blog is eigenlijk dan ook een oproep aan de overheid om zorg te dragen voor behoorlijke wetgeving, nationaal en Europees, zodat slachtoffers van deepfakes zich beter beschermd weten. Een heel belangrijk aspect daarvan is dat internetproviders en platformen op eerste verzoek verplicht zijn om naam en adres gegevens te verstrekken van diegenen die zich verschuilen achter een pseudoniem of fantasienaam. Op die manier kunnen zowel verspreiders van nepnieuws als verspreiders van bijvoorbeeld wraakporno tenminste behoorlijk worden aangepakt.
alle artikelen