Jij bent niet de eigenaar van jouw data

Ben jij eigenaar van jouw data? Ben ik de eigenaar van mijn data?

Dat zou mooi zijn want data zijn goud. Goud dat gedolven wordt. En mijn data door mijzelf in samenwerking met intelligente apparaten om mij heen: in samenwerking met mijn auto bijvoorbeeld. Mijn auto vertelt TomTom waar de files staan om TomTom in staat te stellen slimmere routes te berekenen zodat mensen die dachten rustig te wonen al het vrachtverkeer naar Sliedrecht over hun rustieke weggetje krijgen: maar wel 1 minuut sneller en 350 meter korter dan via de met file volgeladen snelweg. En een Amerikaans advertentienetwerk krijgt mijn surfdata (doordat ik ooit eens ergens op een website ben doorgesurft ondanks de waarschuwing dat er cookies gedropt zouden worden) en gebruikt die om mij te vertellen wat ik wil hebben. Want die big data maken dat dat netwerk dat beter weet dan ik.

Maar van wie zijn die data? Ik maak ze aan. Ik lever ze. Zonder mij geen big data. Ook geen small data trouwens. Ik zou er als maker toch wat over te zeggen moeten hebben. Zou je denken. Je zou denken dat ze van mij zijn. Mijn eigendom zou je denken.

Maar dat is niet zo.

Allereerst: wat is eigendom eigenlijk? Dat is dat je iets mag doen met dat wat je in eigendom hebt, wat een ander niet mag. Het betekent dat je met, bijvoorbeeld, je fiets mag fietsen en anderen niet. Maar ook dat je hem door midden mag zagen, mag verkopen of verhuren bijvoorbeeld. Kortom: je hebt een exclusieve relatie met je fiets. Niemand mag wat jij ermee mag. Dat geldt ook voor een liedje of een gedicht dat je schrijft. Niemand mag dat publiceren zonder dat jij dat wilt. Jij bent de “intellectueel” eigenaar, de auteursrechthebbende.

En nu dan mijn big data. Is er data eigendom? Of data intellectueel eigendom? Ben ik eigenaar van mijn data? Of jij eigenaar van jouw data?

Ik heb het over de data die ik met allerlei apparaten genereer. Via mijn auto, via Toon, via surfen, etc. Maar ook data die ik met mijn belastingopgave, inschrijving bij de Kamer van Koophandel en via het kadaster genereer. En over de data die ik aan winkeliers geef. Of ze, de winkeliers, nu achter de toonbank of op een server staan.

Welnu: er is wel een soort “data eigendom” (en straks komt er nog een “bedrijfsgeheimen” eigendom bij), maar de gelukkige eigenaar dat ben ik niet. Dat kan alleen iemand anders zijn: iemand die veel geld en/of moeite heeft gestoken in systemen om mij te volgen of om die data te verzamelen. Een “databankenproducent”. En zelfs die producent is lang niet altijd eigenaar. Het kadaster bijvoorbeeld wordt nooit databankenproducent (kan ik allemaal uitleggen maar dan wordt dit een heel lange blog). En of zo’n databankenproducent nu echt eigenaar is van mijn data is maar de vraag. Ik kan mijn data zelf gewoon ook aan anderen blijven geven. Er zijn zomaar honderden advertentienetwerken die soms dataproducent zijn. Die databankenproducent is dus alleen “eigenaar” van mijn data die hij zelf heeft verzameld. Dat is niet écht exclusief dus.

En ikzelf? Ik heb wel rechten met betrekking tot mijn data. Maar lang niet met betrekking tot al mijn data. En al die (bescheiden) rechten hebben er dan toch vooral betrekking op dat ik nee kan zeggen. Dus ik kan dat advertentienetwerk in de VS verbieden mijn cookiegegevens verder te gebruiken. In theorie. En de volgende keer geef ik toch wel weer mijn toestemming om cookies te droppen. Ook ik wil immers per seconde weten wat er in de wereld gebeurt en dat kan alleen door mijn data aan die netwerken te geven.

Belangrijk is ook dat zodra mijn data zijn geanonimiseerd, ik er helemaal niets meer over te zeggen heb. Dan heb ik gratis en voor niets bijgedragen aan een beter product van, zeg, TomTom of aan de loadbalancing van de energiecentrales waar Eneco inkoopt. Dat is natuurlijk goed voor de wereld en daarmee goed voor mij maar de vraag is toch of ik niet beter gecompenseerd zou moeten worden dan met louter dankbaarheid en een betere wereld. Als dankbaarheid voldoende zou zijn, hadden we geen kapitalisme nodig. Maar zover is het niet en zover gaat het misschien wel nooit komen. Anonieme data zijn vogelvrij. En alleen de databankenproducent heeft ook op anonieme data soms een beperkt eigendomsrecht.

Ik kan natuurlijk dwarsliggen. Om deze vermeende oneerlijkheid te straffen. Ik kan weigeren mijn data af te geven. Ik trek de stekker uit de zender in mijn auto, ik delete mijn cookies en ik surf anoniem. Dan heeft niemand mijn data. Dat hou je alleen nauwelijks vol. Zonder nu.nl kan ik misschien wel oud worden (een nieuwsarm kluizenaarsbestaan) maar ik zal toch als ik iets koop mijn gegevens moeten overhandigen. Anders lukt het niet en wordt, bijvoorbeeld, elektronisch betalen al onmogelijk. Data zijn dan ook nodig voor ons, als mensheid. Data zijn het glijmiddel van alle menselijk contact. En niet alleen van vrijblijvende contacten op Facebook. De belastingdienst moet mij ook kunnen vinden. En de deurwaarder…. En zelfs als het lukt, dat geheimhouden, wonen we dan in een betere wereld?

Het is met mijn data dus eigenlijk net als met het recept van Coca Cola: het recept is geen onderwerp van een eigendomsrecht. Coca Cola heeft geen octrooi en geen auteursrecht. Coca Cola doet niet meer dan het recept al decennia heel goed geheim houden. Zij alleen kunnen erbij. Zij alleen kunnen fabrieken bouwen die het recept brouwen. Eigenaar zijn ze niet maar het resultaat is vergelijkbaar: een exclusieve relatie tot hun recept.

Dat geldt ook voor mijn eigen data: ik ben er geen eigenaar van. De enige manier om je een beetje eigenaar en exclusief te voelen, is om ze geheim te houden. Maar ja: dan weet ook niemand wat een geweldig mens ik eigenlijk ben…. En ikzelf weet niet wat ik wil hebben omdat ik geen reclame zie die mij vertelt wat ik wil hebben. En de ijskappen smelten omdat Eneco de centrales niet goed kan laten inregelen en ook doordat iedereen in de file staat omdat TomTom niet in staat wordt gesteld de handigste route te vinden. Het enige voordeel is dat als het hier goed fout gaat, laarzen in de straten, en ik moet onderduiken, het een verdomd stuk lastiger is om me te vinden. Dat dan weer wel.

Wij zijn dus geen eigenaar van onze data. Alleen als we ze geheim houden hebben we er grip op. Maar ook de dataverzamelaar is geen eigenaar of op zijn best een halve. En als we onze data geheim houden om ze nog een beetje exclusief te houden, loopt gans het raderwerk vast. En dat is maar zelden goed nieuws.