Als de ontwikkelingen op het gebied van technologie heel snel gaan, maar het in het onderwijs lang duurt voor nieuwe manieren van leren omarmd kunnen worden, wat doe je dan als educatieve uitgever?
Eric Razenberg, CEO van ThiemeMeulenhoff, vertelt.
“Het begint bij het curriculum. SLO, de organisatie van de Rijksoverheid die zich buigt over leerplanontwikkeling, stelt dit op. Zij gaan over het wat: wat moeten de kinderen leren om voorbereid te zijn voor het vervolgonderwijs of de maatschappij? Als dat duidelijk is, gaan wij aan de slag met de ‘hoe’-vraag. Hoe gaan we het die kinderen leren? Dan maken we een opzet van de methode. Die leggen we voor aan docenten en auteurs en dan gaan we aan de slag om het te maken. Dit proces duurt voor elke methode plusminus twee jaar.”
Ontwikkelingen in het onderwijs
De vraag is altijd of educatieve uitgevers de motor achter de ontwikkelingen zijn of dat zij die alleen volgen. “We gaan niet over wat er op scholen geleerd wordt – dat beslist de overheid. Dus daar zijn we zeker niet de motor. Zo is er momenteel veel aandacht voor taal, rekenen en lezen: bij veel kinderen zijn die basisvaardigheden niet goed genoeg. Die vakken krijgen daarom in het curriculum de nadruk, samen met digitale geletterdheid en burgerschap. Wij zorgen vervolgens dat de methodes die wij ontwikkelen aansluiten bij het curriculum. We zijn dus niet leidend in wat er wordt geleerd, maar hebben wel een visie HOE kinderen en jongeren leren. Daar speelt onze kennis van educatieve processen en over wat werkt in leren en lesgeven een grote rol. Wij besteden veel aandacht aan learning design: welke wetenschappelijke inzichten zijn er over effectief leren, hoe passen we die principes toe, in welke mal gieten we de stof, welke structuur werkt het beste, wat zijn inspirerende werkvormen? Zo proberen we leerlingen uit te dagen en kwalitatief de beste methode te maken.”
"We blijven scholen prikkelen met innovatieve lesmethoden, in het belang van het onderwijs."
Helaas reageert het onderwijs maar traag, stelt Eric. “We proberen met ThiemeMeulenhoff steeds maximaal één stapje voorop te lopen. ‘Loop’ je harder? Dan laten scholen je methode links liggen. We hebben een keer miljoenen gestoken in een platform voor gepersonaliseerd leren, maar daar zat niemand toen op te wachten. Leraren vonden het gaaf en veelbelovend, maar durfden het niet in gebruik te nemen omdat zij niet konden doorzien wat de computer precies deed. Ze voelden zich, terecht natuurlijk, verantwoordelijk voor het leerproces van kinderen en de computer was voor hen een ‘black box’. Wij denken dat leraren er in deze tijd anders mee om zouden zijn gegaan. We blijven scholen prikkelen met innovatieve lesmethoden, in het belang van het onderwijs, maar we stemmen het nu beter af op het tempo van het onderwijsveld.”
Positie Nederland in de wereld
Hoe zit het dan met de positie van Nederland ten opzichte van de rest van de wereld? Lopen we voor op het gebied van onderwijsinnovatie, of juist achter? “Voor, absoluut. Innovaties voor het onderwijs komen veelaluit Silicon Valley of de UK en worden vaak voor het eerst internationaal uitgeprobeerd in landen als Denemarken, Israel en Nederland. Dat zijn voor bedrijven in de VS en het VK de drie springplanken naar de rest van de wereld. We hebben een op innovatie gerichte economie: Nederland staat bekend als een land dat makkelijk nieuwe dingen in gebruik neemt en vervolgens kan uitventen naar andere landen. Zo lopen we bijvoorbeeld wel tien jaar voor op Duitsland, zeker met het adopteren van technologie in het onderwijs. Wel valt het ook in Nederland nog tegen, zeker als je bedenkt dat de internetpenetratie in ons land 99% is. Dan is het toch vreemd dat slechts de helft van de basisschoolleerlingen in Nederland op school beschikking heeft over een laptop of tablet. Desondanks zijn wij in Nederland dus veel verder dan de rest van de wereld.”
Eric heeft in zijn carrière bij ThiemeMeulenhoff veel veranderingen in gang kunnen zetten. ThiemeMeulenhoff is een sterk merk, maar Eric moest ook een paar keer terugschakelen. “Ik heb een paar jassen moeten uittrekken als het gaat over mijn ambities en enthousiasme. Innovatie in onderwijs kost gewoon tijd, dat blijkt. Eerlijk gezegd moet ik nog zien dat ik het mee ga maken dat elke school optimaal gebruik maakt van de technologische mogelijkheden.”
“Er wordt vaak gezegd dat leraren niet willen innoveren. Dat is onzin."
Waar dat aan ligt? “Er wordt vaak gezegd dat leraren niet willen innoveren. Dat is onzin. Het is zeker geen onwil. Ik denk dat ze in het huidige onderwijssysteem aan het ‘overleven’ zijn. Er is een groot lerarentekort en dus moeten zij soms meerdere klassen in de gaten houden. Is een volle klas een veilige leeromgeving voor leraren om iets nieuws te proberen? Nee. Als je een foutje maakt, ben je een kwartier bezig om de klas weer bij de les te krijgen. Je verliest je geloofwaardigheid. Leraren hebben absoluut de ambitie om dingen te leren en om zich te verbeteren, maar krijgen de gelegenheid niet. Schoolleiders moeten zorgen dat hier ruimte voor is en dat leraren het langzaam maar zeker kunnen implementeren. Mijns inziens ontbreken vaak de leiderschapskwaliteiten die de 21e eeuw vraagt bij directeuren en schoolbesturen om dit te verwezenlijken.”
Advocaat voor uitgeverijen
Educatieve uitgevers lopen tegen verschillende juridische vraagstukken aan. “Om maar meteen met de deur in huis te vallen: auteursrecht is ons levenssap. Een tijd geleden is er een zaak geweest tegen een platform dat een slimme online oplossing had bedacht om rekenen leuker te maken voor basisschoolleerlingen. Zij hadden een rondje gedaan bij verschillende uitgevers om te vragen of zij de content van hunmethodes mochten gebruiken, maar hadden overal ‘nee’ gekregen. Toen hebben ze het maar gewoon gekopieerd, van meerdere uitgevers … Tja, zo kan het ook. Uiteraard hebben wij hier collectief tegen opgetreden. We bundelden de krachten met andere uitgevers en startten een zaak. Maar de tegenpartij kreeg er lucht van, reageerde razendsnel en verving alle gekopieerde content. Dit zijn zaken waar advocaten zoals Jetse ons bij helpen.”
Ook AI brengt grote uitdagingen met zich mee op het gebied van auteursrecht. “Als je een tekst door ChatGPT laat schrijven, zitten er geen auteursrechten op. Maar hoe kunnen we straks nog bewijzen dat het onze teksten door onze auteurs geschreven zijn en niet door AI?”
Een ander hot topic is privacy, legt Eric uit. “In 2015 was er een prikkelend item bij RTL nieuws. De titel was: ‘De gegevens van twee miljoen scholieren kunnen zomaar op straat komen te liggen’. Dit was natuurlijk zwaar overdreven, maar ineens was er veel aandacht voor het feit dat gegevens van kinderen en jongeren in handen zijn van educatieve uitgevers. De overheid wilde met spoed met ons in gesprek over hoe wij de privacy van deze leerlingen en studenten waarborgen. Daar kwam uiteindelijk het Privacyconvenant Onderwijs uit voort, waarin alle afspraken staan die we daarover hebben gemaakt. Dit convenant wordt regelmatig herzien en aangepast aan de nieuwe ontwikkelingen en omstandigheden.”
Als uitgever wil je de data die je hebt gebruiken om je producten (methodes) beter te maken en leerprocessen te optimaliseren, afgestemd op de behoeften van leerlingen en studenten. “Het is namelijk interessant, vooral in digitale leeromgevingen, om de data te analyseren en de leerling uitdagender of juist eenvoudiger vraagstukken voor te leggen als deze daar behoefte aan heeft. De ruimte om de data op die manier te gebruiken, is momenteel helaas nog beperkt.”
AI in het onderwijs
Als we inzoomen op AI (waarin ook veel data gebruikt wordt): wat is de invloed van deze slimme tools op het onderwijs? Dat het voor scholen een grote uitdaging is, blijkt al. “Het hoger onderwijs gebruikt bijvoorbeeld software voor plagiaatcontrole. Als je lappen tekst van het internet haalt, herkent de software dat. Teksten uit ChatGPT (of andere tools) zijn niet herleidbaar. Een paper schrijven is daarmee ineens geen goede manier meer om te toetsen.”
Wel moeten we AI omarmen en een plek geven in het onderwijs, vindt Eric. “Het biedt ontzettend veel kansen. En ja, ook wij staan als uitgever voor uitdagingen die door AI zijn ontstaan, maar ik weet dat het niet meer weggaat. Ik doe momenteel een cursus op MIT in Amerika over de impact en mogelijkheden van AI voor onze bedrijfsstrategie, om met meer kennis op zak goede keuzes te kunnen maken voor de toekomst. Een van onze ontwerpers heeft laatst een inhoudsopgave voor een nieuwe titel laten maken door AI, zonder te vermelden dat het door AI samengesteld was. De auteurs waren onder de indruk en konden er geen speld tussen krijgen. Zulke processen versnellen met behulp van AI scheelt natuurlijk ontzettend veel tijd, waardoor wij sneller methodes op de markt kunnen brengen tegen lagere kosten. Ook kan AI worden ingezet als virtual teacher in methodes. Als een kind vastloopt bij een wiskundig vraagstuk, kan die de AI-tool raadplegen, die weer even kort uitlegt hoe het werkt, zodat het kind verder kan. Kortom: we proberen mee te surfen op de golf van AI in plaats van ons erdoor te laten overspoelen, want de impact is en blijft gigantisch en er liggen veel interessante kansen. Voor het onderwijs en dus ook voor ons.”
