Wat als je op een foto staat waar je geen toestemming voor hebt gegeven? Wat als je kind ongevraagd op een foto is gezet en in een reclame wordt gebruikt? Of als je als (oud-) werknemer op de website van het bedrijf staat? Of juist de andere kant, je hebt een stuk tekst geschreven en wil ter ondersteuning een foto gebruiken? Hoe zit het met overeenkomsten tussen een model en een fotograaf? Wat zijn je rechten en plichten en waar moet je op letten? Na het lezen van dit artikel weet je (bijna) alles van het portretrecht.
Introductie: wat is een portret?
Een portret is een herkenbare afbeelding van een persoon (de geportretteerde). Het maakt niet uit of die afbeelding is gefotografeerd, gefilmd, geschilderd, getekend of bijvoorbeeld 3d is vormgegeven. Zelfs een deel van een persoon (een half gezicht bijvoorbeeld) bij een live tv-uitzending kan een portret zijn of (grote) groepen mensen, zolang de personen maar herkenbaar in beeld zijn gebracht.
Wat betekent dan herkenbaar? Als personen die jou kennen, jou mogelijk kunnen herkennen. Hier kunnen verschillende elementen een rol spelen, denk aan een kenmerkende lichaamshouding, haardracht, beweging en zelfs karikaturen of beeld van lookalikes.
Een paar jaar geleden was er een reclame van Jumbo op tv waarbij Max Verstappen boodschappen bezorgt in zijn Formule-1 auto. Picnic heeft zijn eigen variant van deze reclame gemaakt, waarin een lookalike van Verstappen de boodschappen rondbrengt in een busje van Picnic. Verstappen vond dit een schending van zijn portretrecht.
Hierop volgde een aantal rechtszaken waarin de vraag centraal stond of de lookalike Verstappen een portret is. Het antwoord op deze vraag is: ja. Wel moet de mogelijkheid tot herkenning van een persoon worden vergroot door bijvoorbeeld de keuze voor bepaalde kleding of make-up, of de context van de afbeelding. Voor de vraag of er sprake is van een portret, maakt het niet uit dat het filmpje een parodie is.
“Zelfs een lookalike van een persoon kan een portret zijn”.
Een ander voorbeeld is een zaak waarin een vrouw op een naturistencamping zonder toestemming van een afstand en vanaf de zijkant is gefotografeerd. Later zag zij zichzelf terug in een flyer van de camping. Er is door de rechter geoordeeld dat door haar herkenbare lichaamshouding er sprake is van een portret, omdat haar omgeving haar zou kunnen herkennen. Dit zou bijvoorbeeld anders kunnen zijn wanneer een gezicht voorzien is van een blur (of een zwart balkje of blokjes) en aan de lichaamshouding en de kleding niet te herkennen is om wie het gaat, dan is er geen sprake van een portret en heb je ook geen portretrecht.
Wat valt onder het portretrecht en wat heb ik eraan?
Als iemand een foto, film, schilderij of andere afbeelding van je maakt en je bent daarop te herkennen, dan is het niet toegestaan voor diegene om zomaar alles met dat portret te doen. Het portretrecht is het recht (van de geportretteerde) om zich in bepaalde gevallen te verzetten tegen publicatie van zijn of haar portret. In welke gevallen dit mogelijk is wordt hieronder besproken.
Kost het portretrecht geld?
Het portretrecht kost helemaal niets en ontstaat automatisch. Je hoeft nergens je portret te registreren, als je er maar herkenbaar op staat.
Ik heb een fotograaf gevraagd om een foto van mij te maken, mag de persoon deze foto nu ergens plaatsen?
Als je iemand, bijvoorbeeld een fotograaf, een opdracht geeft om een foto van je te maken, hebben we het over een ‘portret in opdracht’. Bij portretten in opdracht moet je altijd toestemming geven aan de maker van het portret (bijvoorbeeld de fotograaf of een willekeurig ander persoon zoals de uitgever), om het portret te laten publiceren. Wanneer er meerdere geportretteerden op een foto staan, is er toestemming nodig van eenieder om de foto te publiceren. Toestemming kun je mondeling geven, maar het verstandigst is om dit schriftelijk te regelen via de mail of in een overeenkomst (zie paragraaf 12.1).
Let op! Toestemming geven voor het maken van een portret is niet hetzelfde als toestemming geven voor het publiceren van een portret. Denk aan de situatie dat uw werkgever foto’s van jou zonder toestemming heeft geplaatst op de website en/of social media voor marketingdoeleinden. Ook al sta je poserend op een foto van een personeelsfeestje, betekent dit niet dat de werkgever hier van alles mee mag doen. Wil je meer weten over het portretrecht en de werknemer?
Ik heb geen toestemming gegeven om mijn foto te laten publiceren, maar de fotograaf doet het toch, wat kan ik doen?
Als een portret in opdracht zonder jouw toestemming wordt openbaar gemaakt (gepubliceerd/ergens geplaatst), dan is dat een overtreding en is het een schending van jouw portretrecht. De inbreukmaker, bijvoorbeeld de fotograaf, is verplicht om jouw geleden schade te vergoeden. Later in dit artikel wordt uitgewerkt op welke manieren je hiermee kan omgaan.
Ik sta zelf op de foto die een fotograaf gemaakt heeft, mag ik de foto overal plaatsen?
Als je op een foto staat die in opdracht is gemaakt mag je daar niet zomaar alles mee doen puur en alleen omdat je het portretrecht hebt. Degene die een foto maakt heeft namelijk vaak het ‘auteursrecht’ op zijn of haar werk. Dit betekent dat als je je eigen portret openbaar wil maken door het bijvoorbeeld online te plaatsen, dan moet de fotograaf (de auteursrechthebbende van de foto) toestemming geven hiervoor. Zoals al eerder genoemd is het verstandig om hierover afspraken te maken en deze toestemming schriftelijk vast te leggen.
Wat mag ik verder doen met een foto waar ik zelf op sta die door iemand anders is gemaakt?
Je hebt als geportretteerde wel altijd het recht om het portret te kopiëren, na te tekenen, op te slaan op je telefoon of laptop of af te drukken (dit noem je ‘verveelvoudigen’). Hier heb je geen toestemming nodig van de maker van het portret. Denk aan gebruik voor privédoeleinden. Hier geldt wel weer dat als er meerdere personen op het portret staan, iedereen toestemming moet geven voor het verveelvoudigen.
Wanneer van jou een foto in opdracht is gemaakt, mag je deze ook zonder toestemming van de fotograaf aan nieuwsbladen, tijdschriften, tv-nieuwsprogramma’s en websites aanbieden zodat zij de foto publiceren. Als bij of op de oorspronkelijke foto de naam van de fotograaf wordt genoemd, dan moet bij de (pers)publicatie ook de naam van de fotograaf bij of op de foto genoemd worden.
Moet een portret in opdracht letterlijk een gegeven opdracht zijn? Nee. Een portret kan ook in opdracht zijn gemaakt als het portret zogeheten ‘(mede) ten behoeve van’ jou is gemaakt. Denk aan een nieuwsartikel waarbij je voor promotiedoeleinden je eigen foto ernaast wil plaatsen. Dan heb je belang gehad bij de totstandkoming van de foto.
Iemand heeft zonder toestemming in het openbaar een foto van mij gemaakt en deze foto online geplaatst, mag dit?
Wanneer iemand een foto van je maakt zonder dat je je ervan bewust bent of zonder er een opdracht voor is gegeven, hebben we het over een ‘portret niet in opdracht’. Veel portretten worden niet in opdracht gemaakt, denk aan fotografie of video in de journalistiek (bijvoorbeeld straatinterviews) en evenementfotografie (zoals publiek bij een voetbalwedstrijd).
De maker mag deze portretten publiceren, tenzij jij als geportretteerde een ‘redelijk belang’ hebt om je tegen de publicatie te verzetten.
Wat is een ‘redelijk belang’?
Je kunt je verzetten tegen publicatie van een portret dat niet in opdracht is gemaakt als je een redelijk belang hebt. Dat redelijke belang kan zijn een moreel belang (bijvoorbeeld recht op privacy), of een commercieel belang. Als je belang om geld met de publicatie te kunnen verdienen zo groot is dat het portret niet gepubliceerd mag worden. Privacybelang en financieel/commercieel belang zijn de meest voorkomende.
Het is niet altijd eenvoudig om te weten wanneer je een redelijk belang hebt. Hiervoor moet een zogeheten ‘belangenafweging’ gemaakt worden tussen het (grond)recht op vrijheid van meningsuiting van degene die bijvoorbeeld de foto maakt en het (grond)recht op privéleven van de geportretteerde. Vragen die je hierbij kunt stellen zijn: wat voor soort foto is het (in bikini op het strand of zelfs een naaktfoto?), waar wordt de foto geplaatst (in een dorpskrant of internationaal tijdschrift, online?) en in welke context (bij een serieus nieuwsbericht of als satire?).
Privacybelang
Omstandigheden die een redelijk privacybelang kunnen opleveren voor de geportretteerde zijn bijvoorbeeld dat er een associatie gewekt wordt met een bepaald product, dienst, geloof, seksualiteit etc. Een voorbeeld hiervan is een rechtszaak uit 1997. Een jongen werkte als professionele danser bij een homodiscotheek in Amsterdam. Hij zag zijn halfnaakte lichaam in een advertentie in de Gay-krant staan. Volgens de jongen is hij niet homoseksueel geaard en was hij bang voor associaties met de homoseksualiteit scène. De Hoge Raad (hoogste rechter) oordeelde toen dat iedereen die zichzelf ziet in een commerciële reclame-uiting in principe een redelijk belang heeft om hiertegen te verzetten, in dit geval een privacybelang.
Deze zaak heeft ook tot gevolg gehad dat je als adverteerder nog beter moet opletten. Het is verstandig om duidelijke schriftelijke afspraken te maken met de geportretteerde waaruit zijn toestemming blijkt voor verder commercieel gebruik, zoals reclames. Als er expliciet toestemming is gegeven, dan kan de geportretteerde uiteraard zich niet meer verzetten tegen publicatie vanwege redelijk belang (tenzij er wordt afgeweken van de gemaakte afspraken).
Commercieel belang
Bij een commercieel belang kan gedacht worden aan reclame of merchandise objecten (zoals beddengoed of kaartspellen), waarbij het portret van personen wordt gebruikt die bekende kunstenaar, (pop)ster of sporter zijn. Als bekend populair persoon heb je een zogenoemde ‘verzilverbare populariteit’. Wil je hier meer over weten en of je als bekend persoon geld kunt verdienen met je portret, ga dan naar paragraaf 12.3.
Houd onze website in de gaten voor ontwikkelingen wanneer je een redelijk belang hebt om je te verzetten tegen publicatie van een portret en over gebruik van portretten in reclames.
Kan ik iemand verbieden een foto van mij te gebruiken in een publicatie? Zo ja, hoe?
Als er sprake kan zijn van een zogeheten schending van het portretrecht (je hebt geen toestemming gegeven voor publicatie of je hebt een redelijk belang om je tegen publicatie te verzetten), dan kan je iemand verbieden om jouw portret ergens te gaan plaatsen of geplaatst te hebben en houden in de toekomst.
Hieronder een aantal manieren om dit aan te pakken.
- Als het portret nog niet gepubliceerd is:
- Verbod op publicatie eisen in een brief.
- Als het portret wel gepubliceerd is:
- Sommatiebrief: dit is een brief met het verzoek om zo snel mogelijk te stoppen met de inbreuk op het portretrecht door bijvoorbeeld een foto offline te halen of een boek of tijdschrift uit de verkoop te halen. Het is van belang om in deze brief aan te kaarten waarom er sprake is van een portretrecht schending en welke eisen je precies stelt zodat hier niet later weer discussie over kan ontstaan.
- Onthoudingsverklaring (dit kan bijgevoegd worden bij de sommatiebrief): dit is een verklaring dat degene die het portretrecht schendt zal stoppen met het schenden van jouw portretrecht, door bijvoorbeeld de foto waar het om gaat van het internet te halen. In deze verklaring worden ook vaak andere verplichtingen opgenomen, zoals het opgeven van informatie, betalen van schadevergoeding, eventuele winstafdracht en vergoeding van juridische kosten die voor deze brieven/verklaring gemaakt zijn.
- Dagvaarding: als de tegenpartij niet reageert op de sommatiebrief en/of de verklaring niet wil ondertekenen en ook niet stopt met de schending en/of de schadevergoeding niet wil betalen, dan is het mogelijk om die partij te dagvaarden voor de rechter. Een juridische procedure wordt hiermee gestart.
Als je kunt aantonen dat er spoedeisend belang is bij de uitkomst van de zaak dan kun je naar de kortgedingrechter. Via deze rechter krijg je veel sneller uitspraak dan via een zogeheten bodemprocedure (denk aan twee á drie weken in plaats van maanden). Of je recht hebt op schadevergoeding en hoe hoog, wordt vaak door de rechter bepaalt.
Degene die jouw portretrecht schendt, maakt zich volgens de wet ook schuldig aan een overtreding en zou hiervoor een boete moeten krijgen, maar dit wordt in de praktijk zelden gedaan.
Portretrecht advocaat
Heb je hulp nodig met het opstellen van een sommatiebrief, dagvaarding of wil je juist hulp met een reactie op een sommatiebrief of dagvaarding? Neem dan contact met ons op en wij helpen je graag verder. Het is uiteraard ook mogelijk om proberen een schikking, een middenweg, te treffen om te besparen op (juridische) kosten voor beiden partijen.
Gelden er andere regels als niet ik, maar (ook) mijn kind online op een foto staat?
De regels zijn (bijna) hetzelfde, maar omdat kinderen kwetsbaarder zijn moeten volwassenen (wettelijke vertegenwoordiger(s)) de toestemming voor publicatie van een portret geven. Als een kind 16 of ouder is dan mag hij of zij die toestemming eventueel intrekken en zelf beslissen wat er met het portret gebeurt. In het geval van gescheiden ouders die wel nog allebei gezag hebben over hun kind, dan moeten beiden ouders toestemming geven voor publicatie van een portret.
Wat is het verschil tussen recht op privacy en portretrecht?
Privacy is een breed begrip en bestaat eigenlijk uit meerdere aspecten: recht op privéleven, bescherming van persoonsgegevens en recht op bescherming van eer en goede naam.
De Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) beschermt je persoonsgegevens. Een portret is een persoonsgegeven. De AVG biedt dus eigenlijk bredere bescherming van je privacy dan enkel het portretrecht. In dit artikel wordt niet dieper ingegaan op de regels vanuit de AVG.
Kan ik met een foto waar ik op sta geld verdienen?
Je zou ook een overeenkomst kunnen tekenen waar je afspreekt wat er met jouw portretrecht gebeurt. In de meeste gevallen geef je als geportretteerde toestemming voor publicatie van jouw portret, vaak tegen een vergoeding. Hiermee doe je dus afstand van je portretrechten. Let op, dit betekent dus niet dat je toestemming geeft om model te staan, maar ook echt voor publicatie van het portret.
Zo’n overeenkomst noem je een ‘quitclaim’ of een ‘modelvrijwaringsverklaring’. Denk aan een situatie van een model in een modetijdschrift en een fotograaf, of een persoon die in een reclamespotje speelt en de maker en uitzender ervan. Het is van belang om de toestemming zo specifiek mogelijk te regelen, denk aan tijdsduur, plek van de publicatie, kosten etc.
Als iemand onder de 18 onderdeel is van een quitclaim, dan moet de ouder of de voogd deze overeenkomst ondertekenen.
Wil je een quitclaim laten opstellen of checken of deze duidelijk genoeg is? Hier kunnen we jou bij helpen.
Schadevergoeding bij niet bekende personen
Zoals eerder genoemd, kun je een schadevergoeding vorderen als je een redelijk belang (vaak privacy) hebt bij het laten verwijderen van jouw portret (niet in opdracht) of als je geen toestemming hebt gegeven voor publicatie bij een portret in opdracht, maar dit toch gedaan wordt. Het is per zaak verschillend hoe hoog de vergoeding is voor de geportretteerde.
Schadevergoeding bij populaire bekende personen
Zoals eerder genoemd hebben populaire bekende personen een zogenoemde ‘verzilverbare populariteit’. Dit betekent in de praktijk dat merken die commercieel gebruik willen maken van een bekend persoon daarvoor aan hen toestemming moeten vragen. Die toestemming is bijna altijd gekoppeld aan een (redelijke) vergoeding. Doet het bedrijf/merk dat niet, dan kan die bekende persoon om een vergoeding vragen als er sprake is van een commercieel belang tegen publicatie van het portret.
Die vergoeding kan bijvoorbeeld bestaan uit een bedrag dat gelijk is aan het bedrag dat de bekende persoon had kunnen verdienen als hij/zij wel toestemming voor publicatie had verleend. Er wordt hierover veel geprocedeerd in Nederland en soms krijgen bekende personen een flink bedrag op hun rekening. Klik hier voor onze blogs over verzilverbare populariteit.
Kan ik mijn portretrecht aan iemand geven/overdragen?
Nee, het portretrecht kun je niet overdragen aan iemand anders, dit is jouw recht op jouw portret. Maar wat gebeurt er dan met je portretrecht na je dood? Wanneer je overlijdt dan komen jouw portretrechten toe aan je nabestaanden. Dit zijn je ouders, echtgenoot/geregistreerd partner en/of kinderen. Andere erfgenamen dan hiervoor genoemd kunnen nooit de portretrechten krijgen. De nabestaanden kunnen jouw portretrechten ook niet aan iemand anders overdragen.
Wanneer vervalt portretrecht?
Zoals hierboven genoemd, kunnen je nabestaanden na je overlijden jouw portretrechten hebben. Jouw nabestaanden hebben, zolang er een redelijk belang is, 10 jaar lang het recht om zich te verzetten tegen publicatie van jouw foto. Als dat redelijke belang er niet is, dan kan een nabestaande zich niet verzetten. Of nabestaanden van bekende personen met eigen commerciële belangen zich kunnen verzetten is helaas nog niet eenduidig te beantwoorden.
Ben je benieuwd naar wat er met je auteursrechten gebeurt na je dood? Klik dan hier.
Welke foto’s mag ik (gratis) gebruiken?
Stockfoto’s zijn foto’s die je via bepaalde websites gratis of tegen betaling kunt downloaden zonder dat je elke keer toestemming moet vragen aan de maker van de foto en/of geld moet betalen. Dit ziet op het auteursrecht. Het betekent niet dat er geen portretrecht meer op een stockfoto kan zitten.
Een voorbeeld hiervoor is een rechtszaak van bekend voetbaltrainer Louis van Gaal. Een reclamebureau had een stockfoto van Louis van Gaal zonder zijn toestemming gebruikt voor een landelijke campagne in een tijdschrift. Louis van Gaal had geld had kunnen vragen voor zijn portret want hij heeft verzilverbare populariteit. Het reclamebureau dacht dat met het kopen van de stockfoto er niks aan de hand was. Zoals hierboven toegelicht, zijn de portretrechten van degene die op de foto staat niet ‘afgekocht’, vaak alleen de auteursrechten. De gebruiksvergoeding voor de foto ging alleen naar de fotograaf van de foto. Louis van Gaal stond niet eens volledig op de foto want de foto was bijgesneden. Zoals ook eerder besproken, kan een afbeelding nog steeds een portret zijn als iemand te herkennen is. Aan zijn lichaamshouding en andere karakteristieke trekken was hij duidelijk te herkennen. Het bureau moest EUR 25.000,- schadevergoeding betalen aan Louis van Gaal.
Al met al, is het portretrecht nog aardig ingewikkeld. Heb je vragen neem dan gerust contact met ons op.
Stel je vraag. Wij helpen graag.
"Als advocaat portretrecht werk ik gedegen en hou ik een scherp oog op de bal".
"*" geeft vereiste velden aan
